Ik weet niet meer precies waarom ik in mei besloot dat ik Oorlog en vrede zou lezen. Ik weet wel waarom het ruim een decennium één van die klassiekers was waar ik me niet echt aan kon zetten: een boek uit 1869 over oorlog met 1552 pagina’s en – naar verluidt – 580 individuele personages. Zelfs voor een literaire veelvraat klinkt dat als iets dat wel eens moeilijk verteerbaar zou kunnen zijn. Kortom een boek dat tijd en energie kost. Nochtans las ik in mijn studententijd met smaak de ene na de andere Russische klassieker. Anna Karenina (ook ruim 1000 pagina’s) vond ik bijvoorbeeld een echte winner. Ik had uiteindelijk drie weken nodig om me door Oorlog en vrede heen te werken.
Toch las ik Tolstojs epos zeker niet met tegenzin. Mijn historische kennis vertoont nogal wat hiaten, dat van de oorlogen tussen Frankrijk en Rusland aan het begin van de 19e eeuw is dankzij Tolstoj een beetje opgevuld. Nog interessanter vond ik het om een beeld te krijgen van het leven dat was weggelegd voor een man of vrouw 200 jaar geleden in de Russische hogere kringen. Ben je liever een jongeman die als een held naar de oorlog mag gaan of een jonge vrouw die thuis moet wachten op een geschikte huwelijkskandidaat met het juiste vermogen? Oorlog en vrede is geen typische oorlogsroman waarbij je als lezer op je buik in de modder ligt en belaagd wordt door de vijand. Het is geen boek waarbij het ene drama het andere overtreft, waarbij de oorlog gekenmerkt wordt door onrecht en gruwel. Aanvankelijk vond ik de leesbaarheid goed meevallen, maar na enkele taaie uitweidingen over de technische kant van oorlogsvoering verloor ik voeling met de personages. Op zich is dat niet vreemd. Het was immers Tolstojs intentie om een werk te schrijven dat het midden hield tussen een roman en historische non-fictie. Dat resulteert in een nogal cleane oorlogsroman waarbij de analyse van het gebeurde belangrijker is dan de inleving. Om mijn leeservaring te delen én om jullie +1500 pagina’s leeswerk te besparen, presenteer ik vijf alternatieve titels die de lading beter dekken dan Oorlog en vrede.
De Rostovs
De aristocratische familie van graaf Ilja en gravin Natalia Rostov vormt de centrale as van de gebeurtenissen aan het front en thuis in Sint-Petersburg. Zij vertegenwoordigen de grandeur van Rusland die stelselmatig terrein verliest. Een bijzondere rol is weggelegd voor dochter Natasja die zowel over een romantische ziel als over een sterke wil lijkt te beschikken.
War and People
Dit alternatief las ik in een recensie op Goodreads en vond ik erg treffend omdat het inderdaad het menselijke aspect is dat tegengewicht biedt aan de oorlogsmaterie. Mensen zijn uit op geld, willen grote liefdes en hechte vriendschappen. Ze willen op alle vlakken tot de winnaars behoren. Misschien schreef Tolstoj toch vooral een roman over de mens in al z’n hoedanigheden, zij het in een wat afstandelijke stijl.
Oorlog en wrevel
Tolstoj heeft duidelijk een fascinatie met het strategische en tactische aspect van oorlogsvoering. De grote emoties bouwen zich op bij de thuisblijvers in Moskou en Sint-Petersburg. Daar is het vooral ieder voor zich. Of toch elke familie voor zich, waardoor beslissingen worden genomen op basis van eergevoel. Met alle gevolgen van dien natuurlijk.
Onschuld en lijden
Wie heeft er schuld aan oorlog? Verlies je je onschuld in oorlogstijd? Wij lijdt er echt: zij die actief aan de oorlog deelnemen of zij die hem passief moeten ondergaan? Ben je laf als je niet aan de oorlog wenst deel te nemen? Volgens Tolstoj is het antwoord op die vragen genuanceerd. Iedereen lijdt op z’n eigen manier, iedereen is zowel schuldig als onschuldig.
Toeval en genialiteit
Oorlog en vrede bestaat uit vier delen en twee epilogen. De afsluitende epiloog is een beschouwend essay waarin Tolstoj (op langdradige wijze) betoogt dat oorlogsvoering meer berust op toeval dan op genialiteit. Napoleon (die ook een handelend personage is) kan je dus beter geen tactisch genie noemen, maar iemand die toevallig de juiste beslissingen maakte. Stof tot nadenken.
Tot slot: bij het opzoekwerk van deze tekst, kwam ik terecht op deze interessante blog over (Russische) boeken.
Joke loopt 